Αφιέρωμα στους Μεγάλους Θεωρητικούς του Βυζαντίου και Μεταβυζαντίου

Αφιέρωμα στους Μεγάλους Θεωρητικούς του Βυζαντίου και Μεταβυζαντίου (2ο Μέρος)

Από την εργασία του Άγγελου Σέφκα: 

Οι μεγάλοι Θεωρητικοί του Βυζαντίου και του Μεταβυζαντίου και τα κυρίως θέματά τους Εισαγωγή στη Βυζαντινή Μουσική, (Χειμερινό Εξάμηνο του Ακαδημαϊκού Έτους 2017 - 2018).

Γαβριήλ εκ Ξανθοπούλων,

Ο Γρ. Στάθης, ο μεγάλος μουσικολόγος, φρόντισε
μέσα από τα έργα του να μας παρουσιάσει
τον Ιερομόναχο Γαβριήλ εκ της Μονής των Ξανθοπούλων
(Φωτογραφία προσωπικού αρχείου, Ιωάννινα, Μάιος 2018)

Για τον Ιερομόναχο Γαβριήλ λίγα είναι αυτά που σώζονται και αφορούν στη βιογραφία του. Ένα από τα λιγοστά στοιχεία, όπως προκύπτει από τα γραφόμενα του Γρηγορίου Στάθη, είναι πως ο Γαβριήλ υπήρξε ιερομόναχος στη μονή των Ξανθοπούλων. Στο έργο του, όμως, ξεδιπλώνει μεγάλο μέρος της μουσικής του προσωπικότητας και παρουσιάζει τον τρόπο σκέψης ενός θεωρητικού που ήκμασε στο α’ μισό του 15ου αι.

Πιο συγκεκριμένα, από το έργο του ξεχωρίζουν δύο σπουδαία συγγράμματα. Σο πρώτο έχει τον τίτλο «Ἐξήγησις πάνυ ὠφέλιμος περί τοῦ τί ἐστι Ψαλτική καί τῆς ἐτυμολογίας τῶν σημαδίων ταύτης καί ἑτέρων πολλῶν, χρησίμων καί ἀναγκαί-ων» και το δεύτερο «Περί τῶν ἐν τῇ ψαλτικῇ σημαδίων καί φωνῶν καί τῆς τούτων ἐτυμολογίας». Στα δύο αυτά έργα του Γαβριήλ παρατηρεί κανείς διαβάζοντάς τα μια λιτή και εξαιρετικά κατανοητή γλώσσα. Σε γενικές γραμμές το έργο του μοιάζει να έχει χαρακτήρα επεξηγηματικό, προσπαθεί με πολύ απλό τρόπο να αποσαφηνίσει και να συμβουλεύσει τον αναγνώστη του. 

Από τα παραπάνω εύλογα προκύπτει για τον Γαβριήλ, πως τον διακατείχε ένα αίσθημα ανάγκης διάδοσης της Μουσικής. Ας μην ξεχνάμε πως η εποχή στην οποία έζησε ήταν εποχή φόβου και αγωνίας για την Κωνσταντινούπολη και τις εναπομείνασες βυζαντινές κτίσεις, που έβλεπαν κυριολεκτικά τον εχθρό προ των πυλών. Ίσως αυτές οι συνθήκες πίεζαν τον Γαβριήλ να βρει τρόπο να διαδώσει το δυνατόν ευκολότερα και γρηγορότερα τη Μουσική, κάτι που εξηγεί τον χαρακτήρα του έργου του και την απλή του γλώσσα. 

Για όλους εμάς τους μεταγενέστερους, οι θεωρητικές συγγραφές του Ιερομονάχου Γαβριήλ αποτελούν έναν «μπούσουλα», όχι μόνο για να κατανοήσουμε καλύτερα τη Θεωρία της Μουσικής, αλλά κυρίως για να καταλάβουμε τον τρόπο σκέψης των Βυζαντινών απέναντί της.

Βιβλιογραφία:

Chr.Hannick, G.Wolfram, Gabriel Hieromonachos, Abhandlung über den Kirchengesang, (Wien: Verlag der Östereichischen Akademie der Wissenschaften, 1985).

Μ. Αλεξάνδρου, Εισαγωγή στη Βυζαντινή Μουσική, (Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2016), 67, 68.

Γρ. Στάθης, Οι αναγραμματισμοί και τα μαθήματα της Βυζαντινής Μελοποιίας, ζ’ έκδ. (Αθήνα: Γρ. Στάθης, 2008), 32, 262.