"Ἡ Ψαλτικὴ Τέχνη εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος"

Ἡ Ψαλτικὴ Τέχνη εἰς τὸ Ἅγιον Ὄρος

(Με αφορμή τη συμπλήρωση ενός έτους από την κοίμηση του Γέροντος Θωμά των Θωμάδων ανεβάζουμε το παρόν, το οποίο αποτελεί αφιέρωμα στην Ψαλτική Τέχνη του Αγ. Όρους από την "Πειραϊκή Εκκλησία" με ομιλητή τον σεβαστό νυν Γέροντα της Αδελφότητος π. Φίλιππο.)

Τοῦ Ἱερομονάχου Φιλίππου Θωμάδων. 

"Τὴν Ἑλληνικὴ Μουσικὴ ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τὰ βάθη τῆς ἀρχαίας πρὸ Χριστοῦ ἐποχῆς ἐφεύρεμα Ἑλλήνων Μαθηματικῶν-Μουσικῶν, συνεχίζουν νὰ ἀκολουθοῦν καὶ σήμερα οἱ Ἁγιορεῖτες. Μετὰ βεβαίως τὴν καλλιέργειαν ποὺ ἐπέφεραν εἰς αὐτὴν οἱ Βυζαντινοί. Μὲ κορυφαῖον Ἅγιον Ψάλτην ἑρμηνευτὴ τὸν θεῖον Ἰωάννην τὸν Κουκουζέλη Ν. Λαυριώτην. Μετὰ τὴν ἑρμηνείαν τῶν τριῶν διδασκάλων τὸ 1814 ἤτοι τοῦ Χουρμουζίου χαρτοφύλακος – Γρηγορίου πρωτοψάλτου καὶ Χρυσάνθου – μαθητὲς αὐτῶν ὅπως ὁ Ἰωάσαφ Διονυσιάτης – Ματθαῖος Βατοπεδινὸς καὶ Θεοφάνης Παντοκρατωρινὸς υἱοθέτησαν τὴν μεταφορὰ στὴν νέα μουσικὴ κι ἔτσι ἔψαλλαν καὶ συνέγραψαν νέα μέλη τὰ ὁποῖα ψάλλονται, μέχρι σήμερα στὸν Ἁγιώνυμον Ἄθωνα. Μία χρυσὴ ἁλυσίδα λοιπὸν ἀπὸ τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ ἐποχὴ μέχρι σήμερα. Δὲν εἶναι Βυζαντινὴ λοιπὸν Μουσικὴ ἀλλὰ Ἑλληνικὴ Μουσικὴ καὶ ἐν προκειμένῳ Ἑλληνικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσική. Εἰς τὰ Μοναστήρια καὶ τὶς Σκῆτες τοῦ Ἁγ. Ὄρους διέπρεψαν μεγάλοι μουσικοὶ καὶ ἱεροψάλτες. Στὰ νεώτερα χρόνια ὁ μοναχὸς Συνέσιος Σταυρονικητιανός, ὁ Καρεώτης Γ. Μποζίκας, ὁ Μοναχὸς Μάξιμος Καυσοκαλυβίτης, ὁ Μοναχὸς Δοσίθεος Κατουνακιώτης, ὁ δάσκαλος ἠμῶν τῶν Θωμάδων καὶ οἱ κορυφαῖοι τῶν ἡμερῶν μας Διάκο- Διονύσιος καὶ ἡ μοναχικὴ συνοδεία Κάρτσωνα, Διονύσιος καὶ Παντελεήμων.

Τὰ τελευταῖα χρόνια εἰς τὰς ὁλονυχτίους πανηγυρικὰς ἀγρυπνίας προεξάρχουν οἱ δύο ὀνομαστὲς Μοναχικὲς συνοδεῖες Δανιηλαῖοι καὶ Θωμάδες. Τῶν Δανιηλαίων ἐμπνευσμένος δάσκαλος ὑπῆρξε ὁ πάπα- Δανιὴλ ποὺ ἔγραψε καὶ τὸ «Παναγία – Δέσποινα ὑπὸ τὴν σκέπη Σου πάντες», κι ὁ Γέρων Γερόντιος Μοναχός. Ἐνῷ Δάσκαλος τῶν Θωμάδων τοῦ ἀειμνήστου Γέροντος Κυπριανοῦ καὶ τοῦ νῦν Γέροντος Θωμᾶ ἦτο ὁ Μουσικολογιώτατος Μοναχὸς Δοσίθεος τοῦ ὁποίου τὸ ἔργον εἶναι γνωστὸ εἰς τὸ ἱεροψαλτικὸ πανελλήνιον.

 

Οι πατέρες Κυπριανός και Θωμάς σε μικρή ηλικία
εκατέροθεν των Γερόντων τους. (1954)

Ἔτσι λοιπὸν διαμορφώθηκε τὸ λεγόμενο ἁγιορείτικο ὕφος, τὸ ὁποῖο τὸ χαρακτηρίζει ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἡ καλὴ καὶ ἄρτια μουσικὴ γνώση κι ἀφ’ ἑτέρου ἀφοῦ πρόκειται διὰ Μοναχοὺς ψάλτες, τὸ προσευχητικὸ ἦθος κι ὕφος. Ὅταν ψάλλει ὁ Μοναχὸς εἰς τὰς πολυώρους ὁλονυχτίους ἀγρυπνίας ὅπου, κατὰ τὸ κοινῶς λεγόμενο ἡ ἀγρυπνία σπάζει κόκαλα, ἀπὸ τὸν κόπο φυσικὰ ταπεινώνεται. Ὁ Ἀββᾶς Ἰσαὰκ ὁ Σύρος εἶπε ὅτι «προσευχὴ ἀνάλγητος βδέλυγμα τῷ Θεῷ». Ὁ ἁγιορείτης εἰς τὰ πρῶτα του μοναχικὰ βήματα μόνον ἀκούει. Σχεδὸν ἀπαγορεύεται νὰ ψάλλη ἐπ’ ἐκκλησίας λόγῳ τοῦ ὅτι εἶναι ἀρχάριος. Ὅταν δὲ ἀρχίση νὰ ψάλλη εἶναι ὁπωσδήποτε φορτισμένος ἀπὸ τὸν ἀσκητικὸ σεμνοπρεπὴ μοναστικὸ περίγυρο, ὁπότε ψάλλει ὡς «Θεῷ διαλεγόμενος» κατὰ τὸν χρυσοῦν στόματι καὶ καρδίᾳ Ἅγιον Χρυσόστομον.

Ἡ Ἁγιορείτικη Μουσικὴ πραγματικότητα δὲν κινδύνευε ποτὲ ἀπὸ ἐξωαγιορείτικα ἀκούσματα οὔτε τὶς ἡμέρες αὐτὲς ἐπίσης κινδυνεύει. Τὸ Ἅγιον Ὄρος εἶναι μία μεγάλη κολυμβήθρα ποὺ ἀναχωνεύει, εἶναι οἱ Μοναχοὶ ψάλτες μέλισσες ποὺ συλλέγουν τὸ ἄνθος καὶ τὸ μέλι ἀπὸ τὰ ψαλτικὰ δένδρα καὶ λουλούδια τοῦ εὐσεβοῦς Ὀρθοδόξου λαϊκοῦ ἀναλογίου. Ἐπίδραση δικαιολογημένη ἔχει δεχθεῖ τὸ Ἅγιον Ὄρος ἀπὸ τὸν Κωνσταντίνο Πρίγγο καὶ τὸν διάδοχό του ἄρχοντα Πρωτοψάλτη Θρασύβουλο Στανίτσα. Συνεχίζουν ὅμως οἱ ἁγιορεῖτες νὰ θεωροῦν καὶ νὰ μελετοῦν μετὰ ἀπολύτου σεβασμοῦ τὸ Δοξαστάριον τοῦ Ἰακώβου Πρωτοψάλτου, «τὸ στιλβωτήριον τῆς καθ’ ἡμᾶς ἀνατολικῆς μουσικῆς». Ἔλεγε ὁ ἀείμνηστος Γέρων Δοσίθεος «θὰ ἀποθάνω καὶ δὲν ἐχόρτασα νὰ μελετῶ τὸν Ἰάκωβον Πρωτοψάλτην».

Σήμερα μὲ τὴν εὐλογημένη ἐπάνδρωση τῶν Μοναστηριῶν καὶ τῶν Σκητῶν ἔχουμε κι ἀνάλογη πρόοδο στὴν Μουσική. Ὑπάρχουν χοροὶ Μοναχῶν ψαλτῶν ποὺ ψάλλουν μαθήματα παλαιῶν δασκάλων, δοξαστικά-δοξολογίες-χερουβικὰ καὶ λειτουργικά. Ἡ δική μας, τῶν Θωμάδων δηλαδὴ ὁ ψαλτικὸς χορὸς μὲ προεξάρχοντα τὸν Σεβαστὸ Γέροντα Θωμᾶ, χαιρόμεθα ποὺ τὴν τελευταία τεσσαρακονταετία πλαισιονόμεθα κατὰ τὰς πανηγυρικὰς ἀγρυπνίας ἀπὸ μελετημένους νέους ἁγιορείτας μοναχούς, οἱ ὁποῖοι ὅπως εἴπαμε ὡς μέλισσες ἀφομιώνουν τὰ καλὰ στοιχεῖα ποὺ μεταφέρουμε στοὺς μουσικούς μας ὤμους. Μποροῦμε νὰ ποῦμε μετὰ καυχήσεως ὅτι ἡ Ἑλληνικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσικὴ σήμερα στὸ Ἅγιον Ὄρος εἶναι σὲ σημαντικὴ πρόοδο.

Συγχρόνως ὀφείλουμε νὰ ὁμολογήσουμε καὶ νὰ καταθέσουμε ὡς ἁγιορεῖτες σεβασμὸ καὶ εὐγνωμοσύνη πρὸς τοὺς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ τῆς Ἑλλάδος ἱεροψάλτας καὶ μουσικοδιδασκάλους, διότι πολλοὶ ἐξ ἡμῶν ἐμάθαμε καὶ ἀκούσαμε ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων τὴν ψαλμωδίαν των. Ἐπίσης τέλος ἐκδηλώνουμε πάντοτε τὴν χαράν μας καὶ τὸν θαυμασμό μας διὰ τὰς ἐκλεκτὰς Ἐκκλησιαστικὰς χορωδίας ποὺ ὑπάρχουν, εἰς Ἀθήνας-Θεσσαλονίκην ἀλλὰ καὶ εἰς πολλὰς ἐπαρχιακὰς πόλεις. Πολλοὶ ψάλτες εἰς τὸ ἐξωτερικὸ Εὐρώπη-Ἀμερικὴ ἀκόμη καὶ στὴν Ἀφρικὴ εἶναι μαθηταὶ Ἑλλήνων ψαλτῶν.

 

Από αριστερά διακρίνονται: ο π. Στέφανος των Δανιηλαίων,
γ. Θωμάς των Θωμάδων, κος. Κων/νος Αγγελίδης,
γ. Φίλιππος των Θωμάδων, σε πανηγύρι
του Ευαγγελισμόυ στην Ι. Μ. Βατοπεδίου (2010)

Ὁ Πανάγιος ἐν Τριάδι Θεός, ἡ Θεοτόκος καὶ οἱ Ἅγιοι φωτίζουν πάντα τοὺς Ἱεροψάλτες νὰ ψάλλουν ὅπως ἁρμόζει κάθε στιγμὴ ποὺ ὑψώνουμε ὀφθαλμοὺς καὶ καρδίαν εἰς οὐρανόν."

Ἅγιον Ὄρος, Ἰούλιος 2010.