Η "Παρισταμένη", μοιρολόγι της Μεγάλης Παρασκευής (Μουσικό Κείμενο)

Η "Παρισταμένη", μοιρολόγι της Μεγάλης Παρασκευής.

Από την Κρήτη στη Θεσσαλονίκη.

Αδιαμφισβήτητα, οι μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας αποτέλεσαν και αποτελούν πηγή έμπνευσης για πολλές τέχνες, όπως η ζωγραφική, η γλυπτική, η μουσική αλλά και η λογοτεχνία. Όσον αφορά στη λογοτεχνία, είτε αυτή είναι λόγια είτε λαϊκή, οι γραφίδες των ποιητών πάντοτε ανέδειξαν σπουδαία έργα, επηρεαζόμενα κυρίως από την υμνολογία των ημερών και κυρίως από τους εγκωμιαστικούς ύμνους, όπως αυτοί ψάλλονται στον Όρθρο του Μεγάλου Σαββάτου.

Ανάμεσα σε αυτά τα ποιήματα είναι και αυτό που τιτλοφορείται ως η "Παρισταμένη", εξαιτίας της πρώτης λέξης του ποιήματος. Είναι γραμμένο στη δημοτική διάλεκτο, αλλά σε πολλά σημεία επιλέγονται τύποι της καθαρεύουσας, οι οποίοι έλκουν τη χρήση τους στην επιρροή από την εκκλησιαστική υμνολογία. Ο στίχος ακολουθεί την μετρική πολλών ασμάτων της δημοτικής και είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος. Περιγράφεται πλήθος εικόνων που αγγίζουν το παρόν, την ώρα της Σταύρωσης, αλλά και το παρελθόν, τα Άχραντα Πάθη αλλά και στιγμές της Παναγίας Μητέρας με τον Θεάνθρωπο Υιό της ή οι στιγμές ευεργεσίας του ανθρωπίνου γένους από τον Μεσσία. Έτσι, γίνεται σαφής ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Κυρίας Θεοτόκου, την οποία περιτριγυρίζουν για συμπαράσταση οι μορφές όλων των πιστών που συμμετέχουν στο Θείο Δράμα, όπως γίνεται κατανοητό στο τέλος του ποιήματος. Στο τέλος του, όπως κάθε ομάδα τροπαρίων στην λατρεία της Εκκλησίας χρησιμοποιείται έμμεσα η φράση "δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίω Πνεύματι".

Το συγκεκριμένο μοιρολόγι φαίνεται πως έχει καταγωγή από την Κρήτη, και μάλιστα από την Ιεράπετρα, στην οποία επιβιώνει ως τις μέρες μας. Δεν υπάρχει χρονολόγηση για το πότε γράφτηκε, αλλά η γλώσσα του ποιήματος προδιαθέτει κάποιον να το εντάξει όχι νωρίτερα από τα μέσα του 19ου αι.. Αξιοσημείωτο, ωστόσο, είναι και το γεγονός πως το ίδιο ποίημα με κάποιες φραστικές παραλλαγές συναντάται και στη Ν. Μαγνησία Θεσσαλονίκης. Αν και η κωμόπολη κατοικείται, κυρίως, από οικογένειες με μικρασιατικές ρίζες, φαίνεται πως κάποιος έφερε το έθιμο στη Βόρειο Ελλάδα ερχόμενος από την Κρήτη. Ίσως ο συνδετικός κρίκος αυτής της αλυσίδας να είναι ο μακαριστός πατήρ Άγγελος, ο οποίος υπηρέτησε ως εφημέριος την ενορία του Αγ. Παντελεήμονος Ν. Μαγνησίας.

Άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός πως το συγκεκριμένο ποίημα ψάλλεται σε διαφορετικό λειτουργικό πλαίσιο στη Θεσσαλονίκη σε σχέση με την Κρήτη και, μάλιστα, με διαφορετικό τρόπο. Αρχικά, στην Κρήτη ψάλλεται, όπως φαίνεται εκτός της ακολουθίας του Όρθρου της Μεγάλης Παρασκευής κατά την διάρκεια του στολισμού του επιταφίου, ενώ στη Θεσσαλονίκη μετά το Στ' Ευαγγέλιο του ίδιου Όρθρου. Στη μεν Ιεράπετρα η απόδοση είναι πιο λογαοιδική (Ημερ. Προσπέλασης - 16/4/2020: https://www.youtube.com/watch?v=FKjgCwXk3zo), ενώ στη Ν. Μαγνησία περισσότερο μελισματική με δύο μελωδικά μοτίβα, εκ των οποίων το δεύτερο επικρατεί σε στίχους με επιφώνημα (βλ. παρακάτω την καταγραφή με επιλογή στίχων).

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως είναι πράγματι αξιέπαινη η διάσωση και η διατήρηση ενός εθίμου που σώζεται με την προφορική παράδοση από γενιά σε γενιά και η μεταφορά και η αποδοχή του από περιοχή σε περιοχή δηλώνει το κοινό λαογραφικό υπόβαθρο των Ελλήνων.